فرسایش و تولید رسوب پدیده پیچیده ای که بر اساس شرایط حاکم بر مناطق مختلف ممکن است یک یا چند عامل در تشدید بیشتر آن موثر باشد. در اکثر نقاط عامل نوع و نحوه استفاده از اراضی در مقایسه با سایر عوامل موثر در فرسایش نقش بیشتری را در تولید رسوب دارد. از این رو برای تعیین نقش و میزان مشارکت این تغییرات استفاده از اراضی در طول به زمان متغیر مستقل و تغییرات فرسایش و تولید رسوب به عنوان متغیر وابسته در حوزه آبخیز طالقان مورد بررسی قرار گرفته است. روش تحقیق در این پژوهش مبتنی بر استفاده از عکسهای هوایی، تصاویر ماهواره ای همراه با بازدید های صحرایی برای تهیه نقشه انواع فعلی و گذشته از اراضی طی سالهای 1349، 1366 و 1380 بوده است. به طوری که همزمان آن مقادیر بار معلق در فواصل زمانی سال 50-49، 66-50 و 80-67 بر اساس آمار رسوب برآورد و نهایتا با استفاده از مدل تجربی EPM میزان رسوبدهی زیر حوزه ها محاسبه شده است. نتایج حاصل از این تحقیق نشان دهنده این است که در فواصل زمانی 1349-1380 سطح اراضی تخصیص به مرتع 15 درصد افزایش و سطح اراضی تخصیص داده شده به زراعت و کشاورزی آبی به ترتیب 11.1% و 3.8% کاهش اشته است. نتایج حاصل از بررسی مقادیر بار معلق سالیانه نیز در دوره 1366-1349 و 1380-1367 متغیر بوده به طوری که مقدار آن در دوره 66-49 افزایش و دوره 66-50 کاهش یافته است. بر اساس بررسی های انجام شده علت افزایش رسوب در دوره 66-49 بیشتر مربوط به تغییرات جوی به ویژه رخداد ترسالی ها و خشکسالی ها و تغییر در مقدار بارش و پراکنش آن بوده است وعلت کاهش رسوب از سال 1367 تا 1380 مربوط به تغییرات در نوع و نحوه استفاده از اراضی و تغییرات وی می باشد. شایان ذکر است که به علت عدم وجود آمار طویل المدت از روند تغییر در نوع و استفاده از اراضی و اندکی تغییرات مساحت انواع بهره برداری از اراضی، تفکیک این دو از هم مشکل بوده است. همچنین نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل همبستگی بین متغیرهای مستقل انتخابی با تولید رسوب خروجی از زیر حوزه ها به عنوان متغیر وابسته از طریق ایجاد روباط رگرسیونی حاکی از این است که عامل موثر در رسوب دهی زیر حوزه های آبخیز در دوره 66-49 مربوط به متغیرهای دبی و وسعت اراضی تحت کشت دیم و در دوره 80-67 مربوط به متغیرهای وسعت اراضی تحت پوشش مرتع و متغیر بارش می باشد. با توجه به نتایج حاصل از این تحقیق توصیه می شود به دلیل تاثیر مستقیم تبدیل اراضی مرتعی به اراضی کشاورزی به ویژه برای زراعت دیم در دامنه های پرشیب، در صورتی که مهار فرسایش و کنترل رسوبات در این حوزه آبخیز و سایر آبخیزها با شرایط مشابه مد نظر باشد، ضرورت دارد. در اولین گام اقدام به استفاده و بهره برداری از اراضی در سازگاری با تناسب، قابلیت و توان طبیعی تولید اراضی شود.

مدیریت اراضی ماندابی سواحل مازندران بدلیل محدودیتهایی که از جوانب مختلف بوجود آمده است از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد این محدودیتها در درجه اول بدلیل ماهیت و شرایط طبیعی منطقه و در درجه دوم بدلیل مدیریت نامناسب استفاده از آبهای سطحی و زیرزمینی است از طرف دیگر کشت برنج در نواحی شمال کشور نه تنها کشت ارجح برای اراضی ساحلی دریای خزر است بلکه نقش ارزنده ای را در تولید سبد غذایی کشور عرضه می نماید اراضی ماندابی در کنار ایفای نقش فعالیت اقتصادی آن در تولید برنج می تواند به عنوان یک اکوسیستم و زیست محیط مساعد در نظر گرفته شود این اراضی به لحاظ مصرف بالای آب از مخازن آبهای سطحی و زیرزمینی و استفاده مجدد و احاطه شدن این اراضی در میان درختان و گونه های گیاهی محیط زیست مناسبی برای حشرات، پرندگان، ماهی ها و برخی دیگر از جانوران آبزی باشد از این رود با برنامه ریزاصولی و مدیریت مناسب در کنترل یا تنظیم فعالیتهای بشری و فرآیندهای طبیعی می توان ضمن بهره برداری اقتصادی از ظرفیتهای موجود طبیعی منطقه از بوجود آمدن خطرات و ریسک های طبیعی در نواحی ساحلی جلوگیری کرد در این مقاله به چالشها و فرصتهای استفاده چند منظوره از اراضی ماندابی ساحلی در استان مازندران پرداخته شده است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

غییر در استفاده از اراضی و مدیریت آن می تواند فرسایش خاک و رسوبدهی را تحت تاثیر قرار دهد. در این تحقیق، اثر تغییر در استفاده از اراضی در تولید رسوب آبخیز نوژیان در خرم آباد مورد بررسی قرار گرفت. بررسی ها مشخص نمود که تغییر استفاده از اراضی عامل مهمی در رسوبدهی و فرسایش خاک می باشد. به منظور بررسی ارتباط بین تغییر استفاده از زمین و رسوبدهی اقدام به تهیه نقشه های استفاده از اراضی در دوره های زمانی 1335، 1376 و 1382 شد. همچنین، مدل تجربی هیدروفیزیکی به عنوان یک مدل انتخابی مناسب جهت برآورد رسوبدهی، پس از واسنجی مورد استفاده قرار گرفت. به منظور تعیین سهم کاربری های موجود در میزان رسوبدهی از تجزیه و تحلیل روش های آماری استفاده شد و نتایج مشخص کرد که میزان رسوبدهی در دوره زمانی 1376-1335 افزایش داشته و عمده ترین علت آن تبدیل جنگل ها و مراتع منطقه به اراضی زراعی بوده است. همچنین، طی دوره زمانی 1382-1376 میزان رسوبدهی، علی رغم کاهش سطح جنگل ها و مراتع، کاهش داشته که این کاهش ناشی از کم شدن سطح اراضی زراعی و افزایش سطح اراضی با رخساره برون زدگی های سنگی در نتیجه فرسایش بوده است. با این توضیح که اراضی دارای برون زدگی های سنگی چنانچه تحت تاثیر فرسایش طبیعی (ژئولوژیک) قرار گیرند، در بلندمدت در مقایسه با اراضی دارای پوشش خاک ایجاد رسوب می نمایند.

عامل فرسایش پذیری خاک بیان کمی و کیفی حساسیت ذاتی ذرات یک خاک معین به جدا شدن و انتقال توسط عوامل فرسایشی بوده و در واقع مبین تاثیر بسیاری از خصوصیات خاک و اثرات متقابل آنها می باشد. از عوامل مدیریتی موثر بر عامل مذکور تغییرات کاربری اراضی می باشد که نوع استفاده از اراضی را بیان میکند. ضرورت های توسعه و سیاست گزاری ناموزون برخی از سازمانها، سبب تغییر کاربری اراضی شده است. که به تبع آن نه تنها فرسایش پذیری خاک تغییر یافته است بلکه خسارات جبران ناپذیری به اراضی مذکور وارد کرده است. بر اساس این بهره برداری بهینه از اراضی و استفاده از فناوریهای نوین در این زمینه، مستلزم تحقیقات کافی در زمینه شناخت منابع اراضی و ارزیابی آنها برای کاربری های اصولی می باشد. تحقیق حاضر، تغییرات فرسایش پذیری خاک را در کاربری و واحدهای اراضی حوزه چم انجیر در استان لرستان مورد برآورد و ارزیابی قرار داده است. پس از تهیه نقشه پایه از طریق سیستم اطلاعات جغرافیایی عمل نمونه برداری از 150 نقطه در واحدهای مطالعاتی با استفاده از دستگاه موقعیت یاب جهانی انجام شد. فرسایش پذیری نمونه های خاک با تکیه بر بافت خاک (روش هیدرومتر)، ساختمان خاک، نفوذپذیری نهایی (استوانه مضاعف) و مواد آلی (روش والکلی بلاک) و از طریق نموگراف ویشمائر تعیین گردیده و از طریق سیستم GIS به کل حوزه تعمیم داده شد و نقشه فرسایش پذیری خاک تهیه گردید. نتایج نشان داد که با تغییر کاربری اراضی و واحدهای اراضی، مقدار عامل فرسایش پذیری خاک تغییر می کند. بطوریکه بیشترین و کمترین آن به ترتیب در کاربری اراضی تحت آیش و کشت آبی و درواحدهای اراضی کوه و دشت رسوبی برآورد گردید. از دلایل عمده تغییرات فرسایش پذیری در انواع کاربری ها و واحدهای اراضی متفاوت بودن مقدارمواد آی در اراضی مذکور، چرای مفرط دامها، عبور بیش از اندازه ماشین الات کشاورزی، و افزایش بی رویه، جمعیت درمنطقه مورد مطالعه بوده است.

بهره برداری بی رویه از منابع طبیعی، آب، خاک و پوشش گیاهی، پایداری نسبی محیط زیست را بر هم می زند. بخش مهمی از حوضه آبخیز قم در محدوده اکوسیستم اراضی خشک و بیابانی است. در این تحقیق، دشت مسیله با مساحتی بالغ بر 78/103925 هکتار که در استان قم واقع شده است، از نظر تغییرات استفاده از اراضی در دو مقطع زمانی (سال های 1364 و 1381) با استفاده از داده های ماهواره لندست و از نظر تغییرات کمی و کیفی منابع آب (قبل و بعد از احداث سدهای پانزده خرداد و ساوه در بالادست دشت مسیله) مورد بررسی قرار گرفت. مقایسه دو نقشه استفاده از اراضی تهیه شده از تصاویر ماهواره ای TM سال 1364 و ETM+ سال 1381 و به روش تفسیر بصری (چشمی) نشان داد که وسعت اراضی کشاورزی، بیشه زارهای جنگلی و اراضی مرتعی در سال 1381 نسبت به سال 1364، به ترتیب 56.1، 88.6 و 39.9 دردص کاهش یافته است. اما اراصی شور 76.8 درصد، افزایش داشته است. بررسی تغییرات کمی و کیفی منابع آب منطقه مورد مطالعه نیز نشان داد که میزان آب ورودی رودخانه های منتهی به دشت مسیله )فمرود و قره چای) تا قبل از احداث سدهای 15 خرداد و ساوه، 261 میلیون متر مکعب بوده، در حالی که بعد از احداث دو سد مزبور به 66 میلیون متر مکعب تقلیل یافته است. دشت مزبور به طور متوسط، افتی معادل 1 متر در سال را دارد. از نظر کیفی نیز، به طور کلی کیفیت آب زیرزمینی در این دشت، رو به تنزل می باشد. از بین رفتن اراضی وسیعی از بیشه زارهای جنگلی، اراضی کشاورزی و مراتع و گسترش اراضی شور در منطقه مورد مطالعه، عمدتا ناشی از کاهش یا قطع آب های ورودی به دشت مزبور با احداث سدهای بالادست بوده است و می توان گفت یک بحران واقعی یا فاجعه زیست محیطی را در منطقه ایجاد نموده استکه از پیامدهای آن به تغییر اکوسیستم منطقه، شور شدن خاک و تجمع نمک در سطح آن، از بین رفتن پوشش گیاهی، مهاجرت روستاییان و ایجاد یک بیابان واقعی، می توان اشاره نمود.